Rehabilitacja w dysfunkcjach stawu skroniowo-żuchwowego

Dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego dotyczą ponad 60% populacji. Bóle szczęki zwłaszcza zlokalizowane w okolicy uszu podczas jedzenia czy szerokiego otwierania ust, ograniczenie lub nadmierna ruchomość w tym stawie i słyszalne „trzaski stawowe” są bardzo uporczywe. Regularna, kompleksowa i holistyczna fizjoterapia jest w stanie zminimalizować a w niektórych przypadkach wyeliminować większość problemów i związanych z nimi objawów w obrębie stawu, zmniejszyć ból oraz poprawić warunki biomechaniczne stawu [12,25,31,38].

Na czym polega fizjoterapia stawu skroniowo-żuchwowego?

Terapia polega na zastosowaniu specjalistycznych technik manualnych, które przyczynią się do zlikwidowania napięć i mobilizacji tego stawu. Dzięki temu jesteśmy w stanie osiągnąć rozluźnienie i przywrócenia prawidłowego funkcjonowania stawu skroniowo-żuchwowego i zmniejszyć dolegliwości związane z występującą dysfunkcją [2,5,9,20].

Wskazania do rehabilitacji stawu skroniowo-żuchwowego

Podstawowymi objawami, wskazującymi na zaburzenia w zakresie stawu skroniowo-żuchwowego, są nasilające się bóle szczęki w okolicy uszu, zwłaszcza podczas jedzenia i szerokiego otwierania ust. Może pojawić się również objaw akustyczny, jakim są „trzaski stawowe”. Fizjoterapia stawu skroniowo-żuchwowego jest również stosowana przy ograniczeniu lub nadmiernej ruchomości stawu, a także „przeskakiwanie głów żuchwy”, a także, gdy pojawiają się coraz częściej uporczywe bóle mięśniowo-powięziowe i bóle głowy. Rehabilitacja stawu skroniowo-żuchwowego jest także pomocna w leczeniu parafazji, czyli nocnego mimowolnego zaciskania i zgrzytania zębami tzw. bruksizmu i niekontrolowanego docisku zębów do siebie w ciągu dnia, najczęściej podczas wykonywania czynności wymagających skupienia. Nieleczone parafazje mogą powodować m.in. bóle głowy, karku, barków, ucha, pleców oraz zaburzenie słuchu i krwawienie dziąseł [16,18,19,23,24,32, 33,41].

Dlaczego warto skorzystać z fizjoterapii stawu skroniowo-żuchwowego?

Fizjoterapia stawu skroniowo-żuchwowego może być korzystna z kilku powodów:

1. Leczenie bólu – fizjoterapia może pomóc w złagodzeniu bólu związanego z tym obszarem u osób cierpiących na ból szczęki, twarzy lub bóle głowy spowodowane problemami stawu.

2. Poprawa funkcji stawu. Terapia może pomóc w przywróceniu lub poprawie funkcji stawu skroniowo-żuchwowego, co ułatwia otwieranie i zamykanie ust, odgryzanie oraz żucie pokarmu.

3. Leczenie zaburzeń zgryzu i wsparcie leczenia ortodontycznego jako całościowe podejście do terapii tego stawu. Jeśli problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym wpływają na zgryz i pracę mięśni żuchwy, fizjoterapia pomaga w diagnozowaniu i leczeniu tych zaburzeń oraz wspomaga proces zmiany układu zgryzu podczas noszenia aparatu ortodonotycznego, odbudowy okluzji czy wspomaganie leczenia stomatologicznego np. w przypadku ścierania zębów w przypadku bruksizmu.

4. Redukcja nadmiernego napięcia mięśniowego. Fizjoterapia rozluźnienia napięte mięśnie twarzy i szyi, co jest szczególnie ważne w przypadku osób, które cierpią na występujące skurcze mięśniowe związane z problemami stawu skroniowo-żuchwowego.

5. Indywidualne podejście. Fizjoterapia zawsze jest procesem spersonalizowany do danego pacjenta uwzględniając jego potrzeby i objawy, co pozwala na skuteczne leczenie [5,13,44,46].

Charakter zaburzeń pracy SSŻ

Charakter zaburzeń w pracy stawu skroniowo żuchwowego może być pierwotny lub wtórny. Pierwotny typ to zmiany wewnątrzstawowe lub kostne. Przyczyną tych zmian mogą być również długotrwałe nieuzupełniane braki w uzębieniu, które stanowią zagrożenie dla prawidłowej funkcji stawu. Badania wykazują, że znaczna większość pacjentów z brakami uzębienia cierpi na stałe lub okresowe występowanie objawów patologicznych w stawie skroniowo żuchwowym. Następną przyczyną wystąpienia zmian pierwotnych może być zaburzony tor ruchu żuchwy lub nieprawidłowy zgryz. W typie wtórnym natomiast zmiany spowodowane są m.in. kompensacyjnym bocznym ustawieniem szczęki spowodowanym np. wadą postawy. Związane to jest z obniżeniem miednicy po jednej stronie, co prowadzi do nadmiernego napięcia mięśni po stronie obniżonej. Innymi przyczynami w typie wtórnym może być nieprawidłowe, nawykowe wysunięcie do przodu głowy, różnego rodzaju urazy mechaniczne twarzy oraz żuchwy, blizny pooperacyjne [6,8,10,14,27].

O czym może świadczyć ból

Ból zgłaszany przez pacjenta lokalizujący się wewnątrz ucha oraz wokół ucha w trakcie pełnej rotacji szyi, należy zróżnicować, czy jest to ból w odcinku szyjnym, czy faktycznie ból stawu skroniowo żuchwowego. Przy utrzymaniu pełnej rotacji szyi należy wykonać ruch odchylenia żuchwy w obu kierunkach. Ból podczas kompresji stawów (zagryzanie) może świadczyć o uszkodzeniu krążków śródstawowych. Ból podczas dystrakcji, czyli odciągania powierzchni stawowych może wskazywać na zmiany w aparacie więzadłowo-torebkowym. Ból przy przesunięciach dobocznych żuchwy może być objawem dobocznego przesunięcia głów żuchwy. Brak płynności ruchu natomiast może świadczyć o zmianach zwyrodnieniowych powierzchni stawowych [7,26,29,31,44].

Rehabilitacja SSŻ

Obszar czaszkowo-żuchwowy jest bardzo złożony, także bóle występujące w okolicy bywają często wieloskładnikowe i wielowymiarowe. Program usprawniania stawów skroniowo żuchwowych ma na celu przede wszystkim przywrócenie prawidłowej pozycji spoczynkowej tego stawu, gdyż to gwarantuje stworzenie i przywrócenie prawidłowych funkcji stawu oraz odzyskanie pełnego i bezbolesnego zakresu ruchomości w stawie. Pacjenta należy przestrzegać, aby: nie żuł gumy, unikał gryzienia i dłuższego żucia twardych potraw, kroił jak najmniejsze kawałki potrawy, nie gryzł potraw przednimi zębami, ale trzonowymi – tylnymi, nie zaciskał niepotrzebnie zębów, starał się kontrolować ruchy żuchwą, zwłaszcza, gdy konieczne jest szersze otwarcie ust (np. podczas ziewanie), prawidłowa pozycja języka, powolne gryzienie i przeżuwanie, obustronna praca obu stawów – symetryczne gryzienie i rozdrabnianie pokarmu po obu stronach. Zalecane jest otwieranie ust nie większe niż na szerokość kciuka [10,34,37,22,36].

Kompleksowa rehabilitacja stawu obejmuje m.in. farmakoterapię w postaci leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, blokady oraz ostrzykiwania toksyną botulinową w celu rozluźnienia mięśni i zmniejszenia siły nacisku i dalszej nadmiernej rozbudowy mięśni. W niektórych przypadkach konieczne jest również stosowanie leków psychotropowych oraz psychoterapii, by pozbyć się nadmiernego napięcia i stresu. Niezwykle istotne jest podejmowanie prób radzenia sobie z kumulacją stresów i nawykiem tłumienia emocji, które powodują nadmierne, niekontrolowane napięcie mięśni, a w konsekwencji zaciskania zębów [6,14,16,28,30,39].

Fizykoterapia

Ciepło wpływa na rozluźnienie mięśni, dlatego walcząc z nadmiernym napięciem mięśni w okolicy SSŻ, można zastosować ciepłolecznictwo w różnej postaci. Inne zabiegi fizykalne, np. elektroterapia, magnetostymulacja, leczenie ultradźwiękami i laserem niskoenergetycznym, również skutecznie łagodzą objawy bólowe, zmniejszają powstały stan zapalny i rozluźniają nadmiernie napięte mięśnie. Kolejnym sposobem walki z dysfunkcjami SSŻ jest stosowanie masażu klasycznego, masażu tkanki łącznej, terapia punktów spustowych, automasażu mięśni żucia, a także wykorzystanie akupunktury czy suchego igłowania. Pomocne w terapii stawów skroniowo żuchwowych może być aplikacja kinesiology tapingu w celu wspomagania walki ze stanem zapalnym oraz uzyskania normalizacji napięcia mięśniowego i prawidłowej pozycji powierzchni stawowych. Plastrowanie jest pomocne zwłaszcza przy odciążeniu mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczykowego [31,35,43,46].

Terapia manualna

Terapia manualna jest nieodzownym elementem pracy z dysfunkcjami stawów skroniowo żuchwowych. Techniki dobierane są indywidualnie do każdego pacjenta, biorąc pod uwagę zwłaszcza problem jaki chcemy zniwelować lub całkowicie wyeliminować u danego pacjenta. Techniki manipulacyjne w głównej mierze mają na celu zwiększenie ruchomości w miejscach ich ograniczenia. Mają za zadanie również zmniejszać dolegliwości bólowe związane z występującymi dysfunkcjami [5,9,14].

Inne popularne metody terapeutyczne

Metoda Lewita – to metoda wykorzystująca aktywne i pasywne techniki manipulacji oraz mobilizacji, aby przywrócić prawidłowe funkcjonowanie stawów kręgosłupa i stawów obwodowych. Craniofacial Therapy Academy (CRAFT) – nowatorska metoda zajmująca się terapią bólów głowy i problemami w obrębie SSŻ. Zgodnie z teorią czterech źródeł dysfunkcji w obrębie czaszko-twarzowym dokonywana jest diagnostyka oraz ustalana jest autoterapia.

Techniki osteopatyczne - wykorzystywane w terapii stawów skroniowo żuchwowych opierają się na kompleksowym podejściu do problemu. Stosowane są zazwyczaj delikatne techniki osteopatyczne w celu przywrócenia badź utrzymania cyrkulacji płynów ustrojowych. Ich celem jest zmniejszenie dolegliwości bólowych, przywrócenie prawidłowego wzorca ruchu w SSŻ oraz normalizacja napięcia mięśniowego w strukturach wpływających na biomechanikę stawu.

Mobilizacja tkanek miękkich – stosowane są techniki zarówno wewnątrz- jak i zewnątrzustne. Wykorzystanie różnych technik terapeutycznych mobilizujących tkanki ma na celu normalizację napięcia mięśni, ścięgien, pracy na punktach spustowych, więzadłach a także nerwach obwodowych.

Poizometryczna relaksacja (PIR) – jest to metoda polegająca na rozluźnianiu nadmiernie napiętych mięśni z wykorzystaniem zjawiska pobudzenia i hamowania mięśniowego. Może być wykonywana przez terapeutę, ale również w ramach autoterapii samodzielnie przez pacjenta

Oprócz terapii wykonywanej przez fizjoterapeutę w gabinecie powinna być przeprowadzana autoterapia i regularne ćwiczenia w domu w celu uzyskania jak najlepszych efektów terapii a także podtrzymania już osiągniętych [14,19,25,29,31,35].

Jak prawidłowo wykonywać ćwiczenia?

Regularne, staranne wykonywanie odpowiednio dopasowanych przez fizjoterapeutę ćwiczeń ma kluczowe znaczenie w rehabilitacji dysfunkcji SSŻ. Ćwiczyć należy często, ale z mniejszą intensywnością, np. 3–6 × dziennie po kilka, kilkanaście powtórzeń. Zakres i tempo ćwiczeń powinno być tak dostosowane, by nie prowokować objawów pacjenta takich jak ból czy trzaski w stawie. Ćwiczenia najlepiej poprzedzić masażem (lub automasażem) lub rozgrzewaniem, aby pobudzić i przekrwić tkanki. Należy jednak pamiętać, aby ćwiczenia wykonywane były zawsze w bezbolesnym zakresie ruchu i nie sprawiały pacjentowi żadnego dyskomfortu czy trudności w ich wykonaniu [41,45,46].

Podsumowanie

Dysfunkcje narządu żucia są dość powszechnym problemem, który dotyka wiele osób w różnym wieku. Istotne jest jednak, by uświadamiać zarówno lekarzy, stomatologów, jak i fizjoterapeutów, że jedynie połączenie sił i kompleksowe podejście do problemu gwarantuje sukces w przywracaniu pełnego i bezbolesnego ruchu w SSŻ.

Zapraszan na konsultację – Klaudia Grudzień, fizjoterapeutka stomatologiczna

Bibliografia:

1. Bochenek A., Reicher M. Anatomia człowieka I. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2006. 2. Majewski S., Wieczorek A., Loser J. i wsp. Mięśnie żucia i stawy skroniowo-żuchwowe w aspekcie fizjologicznych funkcji układu stomatognatycznego. Protetyka Stomatologiczna 2010; 3, s. 10–16.
3. Kużdżał A., Kiss T., Szczygieł A. i wsp. Atlas rehabilitacji ruchowej tom I. Wydawnictwo Forum, Poznań 2011.
4. Fernandez Molina A., Burgueeno- Torres L., Dieguez – Perez M.: Influence of the mandibular position on various postural anatomical segments. Cranio.2021;1:1-9. https://doi.org/10.1080/08869634.2021.1934276.
5. Prusiński A.: Parasomnie: obraz kliniczny, diagnostyka i postępowanie. „Sen”, 2001; 1: 33-39.
6. Bader G., Lavigne G.: Sleep bruxism; an overview of an oromandibular sleep movement disorder. „Sleep Med. Rev.”, 2000; 4: 27-43.
7. Shetty S., Pitti V., Babu S., Kumar S., Deepthi B.C.: Bruxism: A Literature Review. „J. Indian. Prosthodont. Soc.”, 2010; 10: 141-148.
8. Büttner P., Czarnecka B., Shaw H.: Zastosowanie terapii manualnej w leczeniu dysfunkcji stawu skroniowo żuchwowego. „Czas. Stomatol.”, 2008; 61: 807-814.
9. Czajkowska D., Lisiński P., Samborski W.: Terapia manualna w leczeniu zespołu bólu mięśniowo-powięziowego w przebiegu bruksizmu. „Dent. Forum”, 2013; 1: 57-64.
10. Ziółkowska-Kochan M., Kochan J., Pracka D., Dróżdż W., Borkowska A.: Bruksizm – problem interdyscyplinarny. „Czasopismo Stomatologiczne”, 2007; 6: 391-397.
11. Kleinrok M.: Bólowe i bezbólowe objawy związane z zaburzeniami czynności układu ruchowego narządu żucia. „Terapia”, 2004; 10: 19-27.
12. Kaltenborn M.K.: Kręgosłup – badanie manualne i mobilizacja. Wydawnictwo Rolewski, Toruń 1998.
13. Kapandji A.I.: Anatomia funkcjonalna stawów. Tom 3.Kręgosłup i głowa. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014.
14. Frish H., Roex J.: Terapia manualna. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1998.
15. Gregory M., Deane M., Mars M.: Ultrastructural changes in untraumatised rabbit skeletal muscle treated with deep transverse friction. „Physiotherapy”, 2003; 89: 408-416.
16. Commisso M.S., Martínez-Reina J., Mayo J.: A study of thetemporomandibular joint during bruxism. „Int. J. Oral. Sci.”, 2014; 6: 116-123.
17. Czajkowska D., Lisiński P., Samborski W.: Terapia manualna w leczeniu zespołu bólu mięśniowo-powięziowego w przebiegu bruksizmu. „Dental Forum”, 2013; 1: 57-64.
18. Devocht J.W., Long C.R., Zeitler D.L., Schaeffer W.: Chiropractic treatment of temporomandibular disorders using the activator adjusting instrument: a prospective case series. „J. Manipulative Physiol. Ther.”, 2003; 26: 421-425.
19. Pierson M.J.: Changes in temporomandibular joint dysfunction symptoms following massage therapy: a case report. „Int. J. Ther. Massage. Bodywork”, 2011; 4: 37-47.
20. Emary P.C.: Chiropractic management of a 40-year-old female patient with Ménière disease. „J. Chiropr. Med.”, 2010; 9: 22-27.
21. Bae Y., Park Y.: The Effect of Relaxation Exercises for the Masticator Muscles on Temporomandibular Joint Dysfunction (TMD). „J. Phys. Ther. Sci.”, 2013; 25: 583-586.
22. Kraaijeng S., van der Molen L., van Tinteren H., Hilgers F. ,Smeele L.: Treatment of myogenic temporomandibular disorder: a prospective randomized clinical trial, comparing a mechanical stretching device (TheraBite®) with standard physical therapy exercise. „Cranio”, 2013; 32: 208-216.
23. Navrátil L., Navratil V., Hajkova S., Hlinakova P., Dostalova T., Vranová J.: Comprehensive treatment of temporomandibular joint disorders. „Cranio”, 2014; 32: 24-30. 24. Dostalová T., Hlinakova P., Kasparova M., Rehacek A., Vavrickova L., Navrátil L.: Effectiveness of physiotherapy and GaAlAs laser in the management of temporomandibular joint disorders. „Photomed. Laser. Surg.”, 2012; 30: 275-280.
25. Hoglund L.T., Scott B.W.: Automobilization intervention and exercise for temporomandibular joint open lock. „J. Man. Manip. Ther.”, 2012; 20: 182-191.
26. Kubicka-Dyląg J, Pihut M: Postępowanie dwuetapowe w rehabilitacji protetycznej pacjentów z zaburzeniami okluzyjno-artykulacyjnymi. Implantoprot 2005; 5-11.
27. Zięba K, Stós A: Leczenie dwuetapowe pacjenta z obniżoną wysokością zwarcia wywołaną uogólnionym starciem patologicznym – opis przypadku i przegląd piśmiennictwa. Mag Stom 2014; 28-33.
28. Niesłuchowska M, Majchrzak K: Znaczenie interdyscyplinarnego planu leczenia dla prawidłowej rehabilitacji układu stomatognatycznego – opis przypadku. Protet Stomatol 2014; LXIV, 4: 279-285.
29. Mierzwińska-Nastalska E: Diagnostyka układu ruchowego narządu żucia. Zasady rekonstrukcji zwarcia. Med Tour Press International, 2009.
30. Sierpińska T, Szarmach I: Wpływ zaburzeń okluzyjnych na ujawnianie się wczesnych stadiów patologicznego starcia zębów – doświadczenia własne. Protet Stomatol 2015; LXV, 3: 202-213.
31. Gala A, Pihut M, Zemowski W: Rekonstrukcja Zaburzenia zwarcia PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2017, 67, 3 293 powierzchni żującej protetycznych uzupełnień stałych metodą nawoskowania. Mag Stom 1998: 26-29.
32. Niesłuchowska M, Baran B: Leczenie powikłań będących konsekwencją błędów jatrogennych w rehabilitacji protetycznej – opis przypadku. Protet Stomatol 2011; 2: 125- 129.
33. Pękała G, Kuczyński M, Byczuk A, Kozikowska M: Rekonstrukcja protetyczna utraconej funkcji żucia – opis przypadku. Mag Stom 2016; 92-95.
34. Spiechowicz E: Protetyka Stomatologiczna, Wyd. Lek. PZWL. 2010, 351-371.
35. Simon H, Magne P: Clinically based diagnostic wax-up for optimal esthetics: the diagnostic mock-up. J Calif Dent Assoc 2008; Vol. 36(5), 355-362.
36. Strada E, Pihut M: Metoda diagnostycznego nawoskowania w rehabilitacji protetycznej – doświadczenia własne. Polish&English Journal for Dentist 2013; 76-85.
37. Bujok D, Pihut M: Protetyczne leczenie pacjentów z wykorzystaniem metod diagnostycznego nawoskowania. Implantoprot 2008; 39-46.
38. Ergun G, Yucel AS: Full-mouth rehabilitation of a patient with severe deep bite: a clinical report. J Prosthodont 2014; 406-411.
39. Leszek Kubisz , Teresa Matthews-Brzozowska , Elżbieta Pawłowska: Fizykodiagnostyka i rehabilitacja w medycynie i stomatologii – staw skroniowo-żuchwowy. Uniwerystet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznnaiu 2020; 34-123.
40. Jadczak K., Białek R., Wiśnios M., Kuchta M.: Uwarunkowania biomechaniczne stawu skroniowo – żuchwowego pod kątem pomiaru przemieszczenia ruchu żuchwy. Przegląd Elektrotechniczny. 2019; 95(2): 88-91.
41. Więckiewicz M., Bogunia – Kubik K., Mazur G. i wsp.: Genetic basis of sleep bruxism and sleep apnea – Response to a medical puzzle. Scientific Reports. 2020.
42. Zhang L., Wu D., Yu C. i wsp.: Effectiveness of exercise therapy versus occlusal splint therapy for the treatment of painful temporomandibular disorders: a systematic review and meta – analysis. Annual of Palliative Medicine. 2021; 10(6):6122 – 6132.

Więcej o nas

Najnowsze artykuły